Devletin düzenleyici rolü

Kurallar içerisinde kalındığı sürece bu idari mekanizma sorunsuz işlemeye devam eder. Ancak özellikle ekonomi alanında işler sadece devletin kural koyma fonksiyonu ile yürümeyebilir. Bir başka anlatımla ekonominin temel işleyişinde öne çıkan arz/talep/fiyat üçgenindeki dengesizlikler söz konusu olduğunda ve de bu dengesizlik bir çıkar grubu lehine bir sonuç oluşturuyorsa orada devletin düzenleyici fonksiyonunu devreye alması gerekir.
Genellikle devletin düzenleyici rolü denetim fonksiyonu ile birlikte değerlendirilmekle birlikte bu yazımızda sadece düzenleyicilik rolü üzerinde duracağız.

PİYASA EKONOMİLERİ VE DEVLET

Serbest piyasa ekonomisinin hâkim olduğu rejimlerde devletin, prensip olarak doğrudan ekonominin içerisinde yer almayacağı ve sadece düzenleyici/denetleyici rol üstleneceği şeklinde bir çerçeve oluşturulur. Bu yaklaşım siyasi parti programlarında da yer alır. Ancak devletin sermayedar olarak ekonomiden yeteri kadar çekilemediği sektörlerde bu fonksiyonun objektif olarak işletilmesi hayli zordur. Devlet, piyasaları düzenleme konusunda yasama ve yürütme organları ile temel görevlerini yerine getirirken bu fonksiyonu azami ölçüde düzenleyici bağımsız kurulları sisteme dâhil ederek gerçekleştirir.
Dünya örneklerinde ve Avrupa Birliği uygulamalarında da bağımsız düzenleyici kurumların sistem içerisinde ciddi fonksiyonlar icra ettiklerini görmekteyiz.
Bu kurumlar içerisinde sayılmamakla birlikte Merkez Bankaları enflasyon, fiyat istikrarı ve para piyasaları başlıklarında gerekli durumlarda önemli müdahaleler yaparak istikrar ortamı oluşumuna katkı vermektedirler.
Bankacılık Denetleme ve Düzenleme Kurumu (BDDK) ise bankaların kuruluşu, sermaye yapıları, riskli işlemleri ve banka sahipliği konularında tek düzenleyici otorite olarak sektörün sağlıklı çalışmasına katkı vermektedir.
Yine Sermaye Piyasası Kurulu menkul kıymet piyasalarındaki işlemleri, Rekabet Kurulu çeşitli sektörlerdeki hakim durumun kötüye kullanılması işlemlerini, Kamu ihale kurumu ise kamu alımlarının şeffaf ve yerinde işlemlerle gerçekleşmesi için gerekli düzenlemeleri yapmak gibi görevler üstlenmektedirler. Özellikle son dönemlerde tartışmalarını izlediğimiz Et ve Süt fiyatlarındaki istikrarsızlıkta ise devletin kullandığı önemli düzenleyici kurum olarak Et ve Süt Kurumu devreye alınmaktadır. Devletimizin bu düzenleyici kurumlar dışında da birçok konuda ikincil mevzuat ile düzenleyici işlem yapma imkanı söz konusudur. Bu rol bazen iletişim alanına, enerji, tütün, şeker, ve diğer tarım ürünleri piyasalarına kadar uzanabilir.

DÜZENLEYİCİ KURUMLARDA LİYAKAT VE ŞEFFAFLIK

Sadece bir kısmını belirttiğimiz devletin düzenleyici fonksiyonlarının etkili olabilmesi ve tarafların mağduriyetlerini giderebilmesi bazı şartlara bağlıdır. Öncelikle düzenleyici kurumların bağımsız ve hesap verebilir bir pozisyonda kurgulanmaları çok önemli.
Dünya uygulamaları da bu yöndedir.
Düzenleyici işlemlerin tarafsız, kapsayıcı, hukuka uygun ve verimlilik prensiplerini dikkate alarak uygulanmaları esastır. Düzenleyici üst kurullara üye seçim kriterlerinde liyakatprensibine uyulmaması ise ilgili kurumun tüm işlemlerini tartışmalı hale getirebilir.
Düzenleyici kurumların siyasi iktidarın belirlediği genel politikalar içinde kalarak işlemlerini tarafsız şekilde yerine getirmeleri son derece önemlidir.
Bir düzenleyici kurumun özerk olması tek başına yüksek performans elde edileceği anlamına gelmez. Liyakat ve hesap verebilir bir yapı bu kurumların başarılarında esas etkendir.
Türkiye uygulamalarında büyük mesafe alınmış olmakla birlikte düzenleyici kurumların bir çerçeve kanun ile tüm uygulamalarının hizmet standartları, likayat, yetki, sorumlulukları ile şeffaflık uygulamalarının yeniden ele alınması beklentileri söz konusudur.
Devletimizin gerek gördüğü durumlarda regülasyon fonksiyonu gören bir çok bağımsız kurum bir taraftan siyasi iktidarın yıpranmaması, diğer taraftan ise işleyen bir kurumsal yapının varlığı gibi ülkenin marka değeri açısından önemli katkıları oluşmaktadır.